Перевод с санскрита и комментарии: Алексей Фурман

निर्वाणपरीक्षा पञ्चविंशतितमं प्रकरणं नागार्जुनकृतम्
nirvāṇa-parīkṣā  pañcaviṃśatitamam  prakaraṇam nāgārjuna-kṛtam

॥निर्वाणपरीक्षा॥ – (nirvāṇa-parīkṣā ) анализ нирваны
॥पञ्चविंशतितमम्॥ (pañcaviṃśatitamam) num ord n двадцать пятое
॥प्रकरणम्॥ (prakaraṇam) n sg nom глава
॥नागार्जुनकृतम्॥ (nāgārjuna-kṛtam) созданная Нагарджуной.

Анализ нирваны – двадцать пятая глава созданная Нагарджуной.

यदि शून्यमिदं सर्वमुदयो नास्ति न व्ययः।
प्रहाणाद्वा निरोधाद्वा कस्य निर्वाणमिष्यते॥१॥

(Śloka Pathyā)
‿ ‿ − ‿ ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ ‿ ‿ − − ¦ ‿ − ‿
 yadi śūnyam idam sarvam udayas na asti na vyayas |
 ‿ − − − ¦ ‿ − − − ¦¦ − ‿ − − ¦ ‿ − ‿
 prahāṇāt vā nirodhāt vā kasya nirvāṇam iṣyate ||25.1||

॥यदि॥ (yadi) если
॥शून्यम्॥ (śūnyam) n sg nom пустое
॥इदम्॥ (idam) n sg nom это
॥सर्वम्॥ (sarvam) n sg nom все
॥उदयः॥ (udayas) m sg nom возникновение
॥न॥ (na) не
॥अस्ति॥ (asti) есть
॥व्ययः॥(vyayas) m sg nom уничтожение
॥प्रहाणात्॥(prahāṇāt) m sg abl от устранения
॥वा॥(vā) или
॥निरोधात्॥(nirodhāt) m sg abl от прекращения
॥कस्य॥ (kasya) m sg gen у чего
॥निर्वाणम्॥(nirvāṇam) n sg nom нирвана
॥इष्यते॥ (iṣyate)  √iṣ pass 3rd sg желается

Если все это пустое, нет ни возникновения, ни уничтожения. Через устранение или прекращение чего желается (достигается) нирвана?



यद्यशून्यमिदं सर्वमुदयो नास्ति न व्ययः।
प्रहाणाद्वा निरोधाद्वा कस्य निर्वाणमिष्यते॥२॥

(Śloka Pathyā)
− ‿ − ‿ ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ ‿ ‿ − − ¦ ‿ − ‿
yadi aśūnyam idam sarvam udayas nāsti na vyayas |
‿ − − − ¦ ‿ − − − ¦¦ − ‿ − ‿ ¦ ‿ − ‿
prahāṇāt vā nirodhāt vā kasya nirvāṇam iṣyate ||25.2||

॥यदि॥ (yadi) если
॥अशून्यम्॥ (aśūnyam) n sg nom не пустое
॥इदम्॥ (idam) n sg nom это
॥सर्वम्॥ (sarvam) n sg nom все
॥उदयः॥ (udayas) m sg nom возникновение
॥न॥ (na) не
॥अस्ति॥ (asti) есть
॥व्ययः॥(vyayas) m sg nom уничтожение
॥प्रहाणात्॥(prahāṇāt) m sg abl от устранения
॥वा॥(vā) или
॥निरोधात्॥(nirodhāt) m sg abl от прекращения
॥कस्य॥ (kasya) m sg gen у чего
॥निर्वाणम्॥(nirvāṇam) n sg nom нирвана
॥इष्यते॥ (iṣyate)  √iṣ pass 3rd sg желается

Если все это не пустое, нет ни возникновения, ни уничтожения. Через устранение или прекращение чего желается (достигается) нирвана?



अप्रहीणमसंप्राप्तमनुच्छिन्नमशाश्वतम्।
अनिरुद्धमनुत्पन्नमेतन्निर्वाणमुच्यते॥३॥

(Śloka Pathyā)
− ‿ − ‿ ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ ‿ − − ‿ ¦ ‿ − ‿
aprahīṇam asaṃprāptam anucchinnam aśāśvatam |
‿ ‿ − ‿ ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ − − − − ¦ ‿ − ‿
aniruddham anutpannam etat nirvāṇam ucyate ||25.3||

॥अप्रहीणम्॥(aprahīṇam) √hā adj pp n sg nom не устраненное
॥असंप्राप्तम्॥(asaṃprāptam) √āp pp adj n sg nom недостигнутое
॥अनुच्छिन्नम्॥(anucchinnam) √chid pp adj n sg nom не уничтоженное
॥अशाश्वतम्॥(aśāśvatam) √śiṣ adj n sg nom не вечное
॥अनिरुद्धम्॥ (aniruddham) nis-√rudh pp adj sg nom не прекращенное
॥अनुत्पन्नम्॥ (anutpannam) ud-√pad adj pp n sg nom не возникшее
॥एतत्॥ (etat) это
॥निर्वाणम्॥(nirvāṇam) n sg nom нирвана
॥उच्यते॥(ucyate) √vac pass 3rd sg называется
 
Не устраненное, недостигнутое, не уничтоженное, не вечное, не прекращенное, не возникшее – это называется нирвана.



भावस्तावन्न निर्वाणं जरामरणलक्षणम्।
प्रसज्येतास्ति भावो हि न जरामरणं विना॥४॥

(Śloka Pathyā)
− − − − ¦ ‿ − − − ¦¦ ‿ − ‿ ‿ ¦ ‿ − ‿
bhāvas tāvat na nirvāṇam jarā-maraṇa-lakṣaṇam |
‿ − − − ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ ‿ ‿ − ‿ ¦ ‿ − ‿
prasajyeta asti bhāvas hi na jarā-maraṇam vinā ||25.4||

॥भावस्॥(bhāvas) m sg nom  вещь
॥तावत्॥(tāvat) в то время
॥न॥(na) не
॥निर्वाणम्॥(nirvāṇam) n sg nom нирвана
॥जरामरणलक्षणम्॥ (jarā-maraṇa-lakṣaṇam) характеризующееся рождением и смертью
॥प्रसज्येत॥ (
prasajyeta) √sañj/saj pass 3rd следовало бы
॥अस्ति॥ (asti) есть
॥हि॥(hi) ведь
॥जरामरणम्॥(jarā-maraṇam) n sg acc рождение и смерть
॥विना॥ (vinā) без


Нирвана – не вещь, тогда (если была бы ей) будет следовать что характеризуется рождением и смертью. Ведь нет вещи без рождения и смерти.


भावश्च यदि निर्वाणं निर्वाणं संस्कृतं भवेत्।
नासंस्कृतो हि विद्यते भावः क्वचन कश्चन॥५॥

(Śloka Ra-vipulā)
− − ‿ ‿ ¦ ‿ − − − ¦¦ − − − − ¦ ‿ − ‿ −
bhāvas ca yadi nirvāṇam nirvāṇam saṃskṛtam bhavet |
− − ‿ − ,¦ ‿ − ‿ −¦¦ − − ‿ ‿ ¦ ‿ − ‿
na asaṃskṛtas hi vidyate  bhāvas

kva-cana kas-cana ||25.5||
॥भावः॥(bhāvas) m sg nom  вещь॥च॥ (ca) и
॥यदि॥ (yadi) если
॥निर्वाणम्॥(nirvāṇam) n sg nom нирвана
॥संस्कृतम्॥ (saṃskṛtam) pp adj n sg nom обусловленное
॥भवेत्॥(bhavet) opt 3rd sg был бы
॥न॥(
na) не
॥असंस्कृतः॥ (asaṃskṛtas) не обусловленный
॥विद्यते॥ (vidyate) √vid pass 3rd sg существует
॥हि॥ (hi) ведь
॥क्वचन॥ (kva-cana) где-либо
॥कश्चन॥ (kas-cana) какой-либо

И если бы нирвана была вещью, нирвана была бы обусловленная. Ведь не существует нигде никакая необусловленная вещь.




भावश्च यदि निर्वाणमनुपादाय तत्कथम्।
निर्वाणं नानुपादाय कश्चिद् भावो हि विद्यते॥६॥

(Śloka Pathyā)
− − ‿ ‿ ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ ‿ ‿ − − ¦ ‿ − ‿
bhāvas ca yadi nirvāṇam anupādāya tat katham |
− − − − ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ − − − − ¦ ‿ − ‿
nirvāṇam na anupādāya kas-cid bhāvas hi vidyate ||25.6||

॥भावः॥(bhāvas) m sg nom  вещь
॥च॥ (ca) и
॥यदि॥ (yadi) если
॥निर्वाणम्॥(nirvāṇam) n sg nom нирвана
॥अनुपादाय॥ (anupādāya) ger независя
॥तत्॥(tat) то
॥कथम्॥ (katham) как
॥न॥(
na) не
॥कश्चिद्॥ (kas-cid) какой-либо
॥हि॥ (hi) ведь
॥विद्यते॥ (vidyate) √vid pass 3rd sg существует

Если нирвана – вещь, как та нирвана (была бы) независя? Ведь не существует никакой независимой вещи.



यदि भावो न निर्वाणमभावः किं भविष्यति।
निर्वाणं यत्र भावो न नाभावस्तत्र विद्यते॥७॥

(Śloka Pathyā)
‿ ‿ − − ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ ‿ − − − ¦ ‿ − ‿
yadi bhāvas na nirvāṇam abhāvas kim bhaviṣyati |
− − − − ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ − − − − ¦ ‿ − ‿
nirvāṇam yatra bhāvas na na abhāvas tatra vidyate ||25.7||


॥यदि॥ (
yadi) если
॥भावः॥(bhāvas) m sg nom  вещь
॥न॥(na) не
॥निर्वाणम्॥(nirvāṇam) n sg nom нирвана
॥किम्॥ (kim) что
॥भविष्यति॥ (bhaviṣyati) √bhū fut 3rd sg будет
॥यत्र॥ (
yatra) где
॥अभावः॥ (abhāvas) m sg nom   не вещь
॥तत्र॥ (tatra) там
॥विद्यते॥ (vidyate) √vid pass 3rd sg существует

Если нирвана не вещь, что за нирвана будет не-вещь? Где нет вещи, там нет не-вещи.


यद्यभावश्च निर्वाणमनुपादाय तत्कथम्।
निर्वाणं न ह्यभावोऽस्ति योऽनुपादाय विद्यते॥८॥

(Śloka Pathyā)
− ‿ − − ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ ‿ ‿ − − ¦ ‿ − ‿
yadi abhāvas ca nirvāṇam anupādāya tat katham |
− − − − ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ − ‿ − − ¦ ‿ − ‿
nirvāṇam na hi abhāvas asti yas anupādāya vidyate ||25.8||

॥यदि॥ (yadi) если
॥अभावः॥ (abhāvas) m sg nom   не вещь
॥च॥ (ca) и
॥निर्वाणम्॥(nirvāṇam) n sg nom нирвана
॥अनुपादाय॥ (anupādāya) ger независя
॥तत्॥(tat) то
॥कथम्॥ (katham) как
॥न॥(
na) не
॥हि॥ (hi) ведь
॥अस्ति॥ (asti) есть
॥यः॥(yas) который
॥विद्यते॥ (vidyate) √vid pass 3rd sg существует


И если нирвана – не-вещь, как та нирвана (была бы) независимая? Ведь нет  не-вещи, которая существует независя.



य आजवंजवीभाव उपादाय प्रतीत्य वा।
सोऽप्रतीत्यानुपादाय निर्वाणमुपदिश्यते॥९॥

(Śloka Pathyā)
‿ − ‿ − ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ ‿ − − − ¦ ‿ − ‿
yas ājavaṃjavībhāvas upādāya pratītya vā |
− ‿ − − ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ − − ‿ ‿ ¦ ‿ − ‿
sas apratītya anupādāya nirvāṇam upadiśyate ||25.9||

॥यः॥ (yas) который
॥आजवंजवीभाव॥ (ājavaṃjavībhāvas) m sg nom вещь которая беспокойно двигается туда и обратно (в самсаре) (Edgerton Buddhist Hybrid Sanskrit Dictionary)
॥उपादाय॥ (upādāya) ger завися
॥प्रतीत्य॥  (pratītya) ger обусловлено
॥वा॥ (vā) или
॥स॥
(sa) он
॥अप्रतीत्य॥ (apratītya) ger не обусловлено
॥अनुपादाय॥ (anupādāya) ger не завися
॥न॥(na) не
॥च॥ (ca) и
॥निर्वाणम्॥(nirvāṇam) n sg nom нирвана
॥उपदिश्यते॥ (upadiśyate) √diś pass 3rd sg преподается

Которая вещь беспокойно двигается туда и обратно, она зависимая или обусловленная. Нирвана (же) преподается (как) независимая (и) не обусловленная.



प्रहाणं चाब्रवीच्छास्ता भवस्य विभवस्य च।
तस्मान्न भावो नाभावो निर्वाणमिति युज्यते॥१०॥

(Śloka Ma-vipulā)
‿ − − − ¦ ‿ − − − ¦¦ ‿ − ‿ ‿ ¦ ‿ − ‿ −
prahāṇam ca abravīt śāstā bhavasya vibhavasya ca |
− − ‿ − ¦ −, − − − ¦¦ − − ‿ ‿ ¦ ‿ − ‿
tasmāt na bhāvas na abhāvas nirvāṇam iti yujyate ||25.10||

॥प्रहाणम्॥(prahāṇam) n sg nom/acc  устранение, избавление
॥च॥ (ca) и
॥अब्रवीत्॥(abravīt) √brū impf 3rd sg говорил
॥शास्ता॥ (śāstā) m sg nom учитель
॥भवस्य॥ (bhavasya) m sg gen у существования
॥विभवस्य॥  (vibhavasya) m sg gen у прекращения существования
॥तस्मात्॥  (tasmāt) от того
॥भावः॥ (bhāvas) m sg nom  вещь
॥न॥(na) не
॥अभावः॥ (abhāvas) m sg nom   не вещь
॥निर्वाणम्॥(nirvāṇam) n sg nom нирвана
॥इति॥ (iti) вот
॥यदि॥ (yadi) если
॥युज्यते॥ (yujyate) уместно

И учитель говорил об избавлении от существования и не-существования (избавлении от дуалистического взгляда). От того (позиция) ” Нирвана – ни вещь, ни не-вещь” уместно.





भवेदभावो भावश्च निर्वाणमुभयं यदि।
भवेदभावो भावश्च मोक्षस्तच्च न युज्यते॥११॥

(Śloka Ma-vipulā)
‿ − ‿ − ¦ −, − − ‿ ¦¦ − − ‿ ‿ ¦ ‿ − ‿
bhavet abhāvas bhāvas ca nirvāṇam ubhayam yadi |
‿ − ‿ − ¦ −, − − ‿ ¦¦ − − − ‿ ¦ ‿ − ‿
bhavet abhāvas bhāvas ca mokṣas tat ca na yujyate ||25.11||

॥भवेत्॥ (bhavet) √bhū opt 3rd sg был бы
॥भावः॥ (bhāvas) m sg nom  вещь
॥अभावः॥ (abhāvas) m sg nom   не вещь
॥च॥ (ca) и
॥निर्वाणम्॥(nirvāṇam) n sg nom нирвана
॥उभयम्॥ (ubhayam) оба
॥यदि॥ (yadi) если
॥मोक्षः॥ (mokṣas) m sg nom освобождение
॥तत्॥(tat) то
॥न॥(na) не
॥युज्यते॥ (yujyate) уместно

Если бы нирвана была обеими – вещью и не-вещью. (То и) освобождение было бы вещью и не-вещью. (Но) то не уместно.

भवेदभावो भावश्च निर्वाणमुभयं यदि।
नानुपादाय निर्वाणमुपादायोभयं हि तत्॥१२॥

(Śloka Ma-vipulā)
‿ − ‿ − ¦ −, − − ‿ ¦¦ − − ‿ ‿ ¦ ‿ − ‿
bhavet abhāvas bhāvas ca nirvāṇam ubhayaṃ yadi |
− ‿ − − ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ ‿ − − − ¦ ‿ − ‿
na anupādāya nirvāṇam upādāya ubhayam hi tat ||25.12||

॥भवेत्॥ (bhavet) √bhū opt 3rd sg был бы
॥भावः॥ (bhāvas) m sg nom  вещь
॥अभावः॥ (abhāvas) m sg nom   не вещь\
॥च॥ (ca) и
॥निर्वाणम्॥(nirvāṇam) n sg nom нирвана
॥उभयम्॥ (ubhayam) оба
॥यदि॥ (yadi) если
॥न॥(na) не
॥अनुपादाय॥ (anupādāya) ger не завися
॥उपादाय॥ (upādāya) ger завися
॥हि॥ (hi) ведь
॥तत्॥(tat) то

Если бы нирвана была обеими вещью и не-вещью. Нирвана не (была бы) независимая, ведь те оба зависимые.




भवेदभावो भावश्च निर्वाणमुभयं कथम्।
असंस्कृतं च निर्वाणं भावाभावौ च संस्कृतौ॥१३॥

(Śloka Ma-vipulā)
‿ − ‿ − ¦ −, − − ‿ ¦¦ − − ‿ ‿ ¦ ‿ − ‿
bhavet abhāvas bhāvas ca nirvāṇam ubhayam katham |
‿ − ‿ − ¦ ‿ − − − ¦¦ − − − − ¦ ‿ − ‿
asaṃskṛtam ca nirvāṇam bhāva-abhāvau ca saṃskṛtau ||25.13||

॥भवेत्॥ (bhavet) √bhū opt 3rd sg был бы
॥भावः॥ (bhāvas) m sg nom  вещь
॥अभावः॥ (abhāvas) m sg nom   не вещь
॥च॥ (ca) и
॥निर्वाणम्॥(nirvāṇam) n sg nom нирвана
॥उभयम्॥ (ubhayam) оба
॥कथम्॥ (katham) как
॥असंस्कृतम्॥ (asaṃskṛtam) √kṛ pp adj n sg nom  безусловное
॥भावाभावौ॥ (bhāva-abhāvau) m du nom вещь и не-вещь
॥संस्कृतौ॥(saṃskṛtau) условные

Как нирвана была бы обеими вещью и не-вещью. (Ведь) нирвана – безусловная, а вещь и не-вещь – условные.





भवेदभावो भावश्च निर्वाण उभयं कथम्।
तयोरेकत्र नास्तित्वमालोकतमसोर्यथा॥१४॥

(Śloka Ma-vipulā)
‿ − ‿ − ¦ −, − − ‿ ¦¦ − − ‿ ‿ ¦ ‿ − ‿
bhavet abhāvas bhāvas ca nirvāṇa ubhayam katham |
‿ − − − ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ − − ‿ ‿ ¦ ‿ − ‿ −
tayos ekatra na astitvam āloka-tamasos yathā ||25.14||


॥भवेत्॥ (
bhavet) √bhū opt 3rd sg был бы
॥भावः॥ (bhāvas) m sg nom  вещь
॥अभावः॥ (abhāvas) m sg nom   не вещь
॥च॥ (ca) и
॥निर्वाणे॥(nirvāṇe) n sg nom в нирване
॥उभयम्॥ (ubhayam) оба
॥कथम्॥ (katham) как
॥तयोः॥ (tayos) m du gen у тех двоих
॥एकत्र॥ (ekatra) в одном месте
॥न॥(na) не
॥अस्तित्वम्॥ (astitvam) существование
॥आलोकतमसोः॥ (āloka-tamasos) n du gen у света и тьмы
॥यथा॥ (yathā) как

Как в нирване были бы оба – вещь и не-вещь? У них нет существования в одном месте, как у света и тьмы.




नैवाभावो नैव भावो निर्वाणमिति याञ्जना।
अभावे चैव भावे च सा सिद्धे सति सिध्यति॥१५॥

(Śloka Ra-vipulā)
− − − −,¦ − ‿ − − ¦¦ − − ‿ ‿ ¦ ‿ − ‿
na eva abhāvas na eva bhāvas nirvāṇam iti yā añjanā |
‿ − − − ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ − − − ‿ ¦ ‿ − ‿ −
abhāve ca eva bhāve ca sā siddhe sati sidhyati ||25.15||


॥न॥(na) не
॥च॥ (ca) и
॥एव॥ (eva) же
॥अभावः॥ (abhāvas) m sg nom   не вещь
॥भावः॥ (bhāvas) m sg nom  вещь
॥निर्वाणम्॥(nirvāṇam) n sg nom нирвана
॥इति॥ (iti) вот
॥या॥ (yā) которая
॥अञ्जना॥ (añjanā) f sg nom выражение, Böhtlingk and Roth Grosses Petersburger Wörterbuch sprechen oder leuchten – говорить или сиять, в санскритско-тибетском словаре – одно из значений прояснить что-либо. У Кочергиной – añj – выяснять, открывать, тогда – открытие, прояснение.
॥अभावे॥ (
abhāve) m sg loc в не-вещи
॥च॥ (ca) и
॥भावे॥(bhāve) m sg loc в вещи
॥सा॥ (sā) она
॥सिद्धे॥ (siddhe) m sg loc в установленном
॥सति॥ (sati) m sg loc в существующем
॥सिध्यति॥ (sidhyati) 3rd sg устанавливается

Которое выражение ” Нирвана – ни не-вещь же, ни вещь же”, оно устанавливается когда не-вещь и вещь установлено.




नैवाभावो नैव भावो निर्वाणं यदि विद्यते।
नैवाभावो नैव भाव इति केन तदज्यते॥१६॥

(Śloka Ra-vipulā)
− − − −,¦ − ‿ − − ¦¦ − − − ‿ ¦ ‿ − ‿
na eva abhāvas na eva bhāvas nirvāṇam yadi vidyate ||
− − − − ,¦ − ‿ − ‿ ¦¦ ‿ ‿ − ‿ ¦ ‿ − ‿
na eva abhāvas na eva bhāvas iti kena tat ajyate ||25.16||

॥न॥(na) не
॥च॥ (ca) и
॥एव॥ (eva) же
॥अभावः॥ (abhāvas) m sg nom   не вещь
॥भावः॥ (bhāvas) m sg nom  вещь
॥निर्वाणम्॥(nirvāṇam) n sg nom нирвана
॥यदि॥ (yadi) если
॥विद्यते॥ (vidyate) √vid pass 3rd sg существует
॥इति॥ (iti) вот
॥केन॥ (kena) m sg inst кем
॥तत्॥ (tat) то
॥अज्यते॥ (ajyate) pass выясняется, открывается, становится очевидным

Если нирвана не существует ни (как) не-вещь, и ни (как) вещь, то кем выясняется, (что) то “ни не-вещь, ни вещь”?





परं निरोधाद्भगवान् भवतीत्येव नोह्यते।
न भवत्युभयं चेति नोभयं चेति नोह्यते॥१७॥

(Śloka Bha-vipulā)
‿ − ‿ − ¦ − ‿ ‿ − ¦¦ ‿ ‿ − − ¦ ‿ − ‿
param nirodhāt bhagavān bhavati iti eva na uhyate |
‿ ‿ − ‿ ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ − ‿ − − ¦ ‿ − ‿ −
na bhavati ubhayam ca iti na ubhayam ca iti na ūhyate ||25.17||


॥परम्॥ (param) после
॥निरोधात्॥ (nirodhāt) m sg abl от прекращения
॥भगवान्॥ (bhagavān) Бхагаван
॥भवति॥ (bhavati) √bhū pres 3rd sg существует
॥इति॥ (iti) вот
॥एव॥ (eva) же
॥न॥(na) не
॥ऊह्यते॥ (ūhyate) ūh pass 3rd sg принимается во внимание, предполагается
॥उभयम्॥ (
ubhayam) оба

После прекращения (существования), “Бхагаван не воспринимается (как) существует”, не воспринимается (как) “не существует, оба”, “ни оба”.




तिष्ठमानोऽपि भगवान् भवतीत्येव नोह्यते।
न भवत्युभयं चेति नोभयं चेति नोह्यते॥१८॥

(Śloka Na-vipulā)
− ‿ − − ¦ ‿ ‿ ‿ − ¦¦ ‿ ‿ − − ¦ ‿ − ‿
tiṣṭhamānas api bhagavān bhavati iti eva na ūhyate |
‿ ‿ − ‿ ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ −‿  − −  ¦ ‿ − ‿ −
na bhavati ubhayam ca iti na ubhayam ca iti na ūhyate ||25.18||

॥तिष्ठमानः॥(tiṣṭhamānas) √sthā pmp m sg nom остающийся
॥अपि॥ (api) также
॥भगवान्॥ (bhagavān) Бхагаван
॥भवति॥ (bhavati) √bhū pres 3rd sg существует
॥इति॥ (iti) вот
॥एव॥ (eva) же
॥न॥(na) не
॥ऊह्यते॥ (uhyate) ūh pass 3rd sg принимается во внимание, предполагается
॥उभयम्॥ (
ubhayam) оба
॥च॥ (ca) и
॥इति॥ (iti) вот

Даже остающийся Бхагаван не воспринимается (как) “существует”, не воспринимается (как) “не существует”, “оба (существует и не существует) “, “ни оба (ни существует и ни не существует “.

न संसारस्य निर्वाणात्किंचिदस्ति विशेषणम्।
न निर्वाणस्य संसारात्किंचिदस्ति विशेषणम्॥१९॥

(Śloka Pathyā)
‿ − − − ¦ ‿ − − − ¦¦ − ‿ − ‿ ¦ ‿ − ‿
na saṃsārasya nirvāṇāt kim-cid asti viśeṣaṇam |
‿ − − − ¦ ‿ − − − ¦¦ − ‿ − ‿ ¦ ‿ − ‿
na nirvāṇasya saṃsārāt kim-cid asti viśeṣaṇam ||25.19||

॥न॥ (na) не
॥संसारस्य॥ (saṃsārasya) m sg gen у самсары
॥निर्वाणात्॥ (nirvāṇāt) n sg abl от нирваны
॥किंचिद्॥ (kim-cid) какое либо
॥अस्ति॥ (asti) есть
॥विशेषणम्॥ (viśeṣaṇam) √śiṣ n sg nom различие
॥निर्वाणस्य॥  (
nirvāṇasya) n sg gen у нирваны
॥संसारात्॥ (saṃsārāt) m sg abl от самсары


У самсары нет никакого отличия от нирваны. У нирваны нет никакого отличия от самсары
.


निर्वाणस्य च या कोटिः कोटिः संसरणस्य च।
न तयोरन्तरं किंचित्सुसूक्ष्ममपि विद्यते॥२०॥

(Śloka Pathyā)
− − − ‿ ¦ ‿ − − − ¦¦ − − − ‿ ¦ ‿ − ‿
nirvāṇasya ca yā koṭis koṭis saṃsaraṇasya ca |
‿ ‿ − − ¦ ‿ − − − ¦¦ ‿ − ‿ ‿ ¦ ‿ − ‿
na tayor antaram kim-cid su-sūkṣmam api vidyate ||25.20||

॥निर्वाणस्य॥  (nirvāṇasya) n sg gen у нирваны
॥च॥ (ca) и
॥या॥ (yā) которая  
॥कोटिः॥ (koṭis) f sg nom край, конец, граница
॥संसरणस्य॥ (saṃsaraṇasya) m sg gen у самсары
॥न॥ (na) не
॥तयोर्॥ (tayor) n dy gen у тех обоих
॥अन्तरम्॥ (antaram) n sg nom различие
॥किंचिद्॥ (kim-cid) какое либо
॥सुसूक्ष्मम्॥ (su-sūkṣmam) adj n sg nom очень маленькое, незначительное
॥अपि॥ (api) также, даже
॥विद्यते॥ (vidyate) √vid pass 3rd sg существует

И которая граница нирваны, и (которая) граница у сансары. У них нет никакой даже малейшей разницы (промежутка).




परं निरोधादन्ताद्याः शाश्वताद्याश्च दृष्टयः।
निर्वाणमपरान्तं च पूर्वान्तं च समाश्रिताः॥२१॥

(Śloka Ma-vipulā)
‿ − ‿ − ¦ −, − − − ¦¦ − ‿ − − ¦ ‿ − ‿ −
param nirodhāt anta-ādyās śāśvata-ādyās ca dṛṣṭayas |
− − ‿ ‿ ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ − − − ‿ ¦ ‿ − ‿
nirvāṇam apara-antam ca pūrva-antam ca samāśritās ||25.21||

॥परम्॥ (param) после
॥निरोधात्॥(nirodhāt) m sg abl от прекращения
॥अन्ताद्याः॥ (anta-ādyās) f pl nom конечность (бытия например) и так далее
॥शाश्वताद्याः॥ (śāśvata-ādyās) f pl nom вечность и так далее
॥च॥ (ca) и
॥दृष्टयः॥ (dṛṣṭayas) f pl nom взгляды
॥निर्वाणम्॥(
nirvāṇam) n sg nom нирвана
॥अपरान्तम्॥ (apara-antam) m sg acc будущее
॥पूर्वान्तम्॥ (pūrva-antam) m sg acc прошлое
॥समाश्रिताः॥ (samāśritās) √śri āśrita pp (verb) f pl nom зависимые

Взгляды “после прекращения (существования)”, “конечность и т.д.”, “вечность и т.д” зависимы от нирваны, будущего и прошлого.





शून्येषु सर्वधर्मेषु किमनन्तं किमन्तवत्।
किमनन्तमन्तवच्च नानन्तं नान्तवच्च किम्॥२२॥

(Śloka Ra-vipulā)
− − ‿ − ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ ‿ ‿ − − ¦ ‿ − ‿
śūnyeṣu sarva-dharmeṣu kim anantam kim antavat |
‿ ‿ − ‿, ¦ − ‿ − ‿ ¦¦ − − − − ¦ ‿ − ‿
kim anantam antavat ca na anantam na antavat ca kim ||25.22||

॥शून्येषु॥ (śūnyeṣu) m pl loc в пустых
॥सर्वधर्मेषु॥ (sarva-dharmeṣu)  m pl loc во всех дхармах
॥किम्॥ (kim) что
॥अनन्तम्॥ (anantam) бесконечное
॥अन्तवत्॥ (antavat) n sg nom имеющее конец, конечное
॥च॥ (
ca) и

Когда все дхармы пусты, что бесконечное? Что конечное? Что и бесконечное и конечное? Что не бесконечное и не конечное?


किं तदेव किमन्यत्किं शाश्वतं किमशाश्वतम्।
अशाश्वतं शाश्वतं च किं वा नोभयमप्यतः॥२३॥

(Śloka Ra-vipulā)
− ‿ − ‿ ¦ ‿ − − − ¦¦ − ‿ − ‿ ¦ ‿ − ‿
kim tat eva kim anyat kim śāśvatam kim aśāśvatam |
‿ − ‿ −, ¦ − ‿ − ‿ ¦¦ − − − ‿ ¦ ‿ − ‿
aśāśvatam śāśvatam ca kim vā na ubhayam api atas ||25.23||

॥किम्॥ (kim) что
॥तत्॥(tat) то
॥एव॥ (eva) же
॥अन्यत्॥ (anyat) n sg nom иное
॥शाश्वतम्॥(śāśvatam) √śiṣ adj n sg nom вечное
॥अशाश्वतम्॥(aśāśvatam) √śiṣ adj n sg nom не вечное
॥वा॥(vā) или
॥न॥ (na) не
॥उभयम्॥ (ubhayam) оба
॥अपि॥ (api) также
॥अतः॥ (atas) отсюда

Отсюда также, что такое же, что иное? Что вечное, что не вечное? Что вечное и не вечное? Или ни оба (ни вечное и ни не вечное)?




सर्वोपलम्भोपशमः प्रपञ्चोपशमः शिवः।
न क्वचित्कस्यचित्कश्चिद्धर्मो बुद्धेन देशितः॥२४॥

(Śloka Bha-vipulā)
− − ‿ − ¦ − ‿ ‿ − ¦¦ ‿ − − ‿ ¦ ‿ − ‿
sarva-upalambha-upaśamas prapañca-upaśamas śivas |
− ‿ − − ¦ ‿ − − − ¦¦ − − − − ¦ ‿ − ‿ −
na kva-cid kasya-cid kas-cid dharmas buddhena deśitas ||25.24||

॥सर्वोपलम्भोपशमः॥ (sarva-upalambha-upaśamas) умиротворение всех восприятий
॥प्रपञ्चोपशमः॥ (prapañca-upaśamas) умиротворение гипотез
॥शिवः॥ (śivas) m sg nom благой
॥न॥ (na) не
॥क्वचिद्॥ (kva-cid) где-либо
॥कस्यचिद्॥ (kasya-cid) у кого-либо
॥कश्चिद्॥ (kas-cid) какой-либо
॥धर्मः॥  (dharmas) m sg nom дхарма
॥बुद्धेन॥ (buddhena) m sg inst Буддой
॥देशितः॥ (deśitas) √diś pp sg nom преподавался

Умиротворение всех восприятий, умиротворение гипотез – благое*. Буддой никогда никому не преподавалась никакая Дхарма.
*естественное состояние всех феноменов, благой путь