Перевод с санскрита и комментарии: Алексей Фурман

सामग्रीपरीक्षा विंशतितमं प्रकरणं नागार्जुनकृतम्
sāmagrī-parīkṣā  viṃśatitamam  prakaraṇam nāgārjuna-kṛtam

॥सामग्रीपरीक्षा॥ – ( sāmagrī -parīkṣā) анализ совокупности
॥विंशतितमं॥ (viṃśatitamam) num ord n двадцатое
॥प्रकरणम्॥ (prakaraṇam) n sg nom глава
॥नागार्जुनकृतम्॥ (nāgārjuna-kṛtam) созданная Нагарджуной.

Анализ совокупности двадцатая глава созданная Нагарджуной.

हेतोश्च प्रत्ययानां च सामग्र्या जायते यदि।
फलमस्ति च सामग्र्यां सामग्र्या जायते कथम्॥१॥
Śloka Pathyā)
− − − − ¦ ‿ − − − ¦¦ − − − − ¦ ‿ − ‿
 hetos ca pratyayānām ca sāmagryās jāyate yadi |
 ‿ ‿ − ‿ ¦ ‿ − − − ¦¦ − − − − ¦ ‿ − ‿
 phalam asti ca sāmagryām sāmagryās jāyate katham ||20.1||

॥हेतोः॥ (hetos)  hetu m sg gen у причины
॥च॥ (ca) и
॥प्रत्ययानाम् ॥ (pratyayānām) m pl gen у условий
॥सामग्र्याः॥ (sāmagryās) f sg abl из совокупности
॥जायते॥ (jāyate)  √jan pres 3rd sg рождается
॥यदि॥ (yadi) если
॥फलम्॥(phalam) n sg nom результат
॥अस्ति॥ (asti) 3rd sg  в есть
॥सामग्र्याम्॥ (sāmagryām) f sg loc в совокупности
॥कथम्॥ (katham) как

Если из совокупности и причины и условий рождается плод, как рождается из совокупности, (когда уже) и существует в совокупности?

हेतोश्च प्रत्ययानां च सामग्र्या जायते यदि।
फलं नास्ति च सामग्र्यां सामग्र्या जायते कथम्॥२॥
(Śloka Pathyā)
− − − − ¦ ‿ − − − ¦¦ − − − − ¦ ‿ − ‿
hetos ca pratyayānām ca sāmagryās jāyate yadi |
‿ − − ‿ ¦ ‿ − − − ¦¦ − − − − ¦ ‿ − ‿
phalam na asti ca sāmagryām sāmagryā jāyate katham ||20.2||

॥हेतोः॥ (hetos)  hetu m sg gen у причины
॥च॥ (ca) и
॥प्रत्ययानाम् ॥ (pratyayānām) m pl gen у условий
॥सामग्र्याः॥ (sāmagryās) f sg abl от совокупности
॥जायते॥ (jāyate)  √jan pres 3rd sg рождается
॥यदि॥ (yadi) если
॥फलम्॥(phalam) n sg nom результат
॥न॥ (na) не
॥अस्ति॥ (asti) 3rd sg  есть
॥सामग्र्याम्॥ (sāmagryām) f sg loc в совокупности
॥कथम्॥ (katham) как

Если из совокупности и причины и условий рождается плод, как рождается из совокупности, (когда) и не существует в совокупности?

हेतोश्च प्रत्ययानां च सामग्र्यामस्ति चेत्फलम्।
गृह्येत ननु सामग्र्यां सामग्र्यां च न गृह्यते॥३॥
(Śloka Pathyā)
− − − − ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ − − − − ¦ ‿ − ‿
hetos ca pratyayānām ca sāmagryām asti ced phalam |
− − ‿ ‿ ¦ ‿ − − − ¦¦ − − − ‿ ¦ ‿ − ‿
gṛhyeta nanu sāmagryām sāmagryām ca na gṛhyate ||20.3||

॥हेतोः॥ (hetos)  hetu m sg gen у причины
॥च॥ (ca) и
॥प्रत्ययानाम् ॥ (pratyayānām) m pl gen у условий
॥सामग्र्याम्॥ (sāmagryām) f sg loc в совокупности
॥अस्ति॥ (asti) 3rd sg  в есть
॥चेद्॥ (ced) если
॥फलम्॥(phalam) n sg nom результат
॥गृह्येत॥ (gṛhyeta) pass opt 3rd sg был бы схвачен
॥ननु॥(nanu) конечно
॥न॥ (na) не
॥गृह्यते॥ (gṛhyate) √grah pass 3rd sg схватывается

Если плод существует в совокупности и причины и условий, (он), конечно, был бы схвачен (сознанием) в совокупности, (но он) не схватывается в совокупности.

हेतोश्च प्रत्ययानां च सामग्र्यां नास्ति चेत्फलम्।
हेतवः प्रत्ययाश्च स्युरहेतुप्रत्ययैः समाः॥४॥
(Śloka Pathyā)
− − − − ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ − − − − ¦ ‿ − ‿
hetos ca pratyayānām ca sāmagryām na asti ced phalam |
− ‿ − − ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ ‿ − − − ¦ ‿ − ‿
hetavas pratyayās ca syus a-hetu-pratyayais samās ||20.4||

॥हेतोः॥ (hetos)  hetu m sg gen у причины
॥च॥ (ca) и
॥प्रत्ययानाम् ॥ (pratyayānām) m pl gen у условий
॥सामग्र्याम्॥ (sāmagryām) f sg loc в совокупности
॥न॥ (na) не
॥अस्ति॥ (asti) 3rd sg  в есть
॥चेद्॥ (ced) если
॥फलम्॥(phalam) n sg nom результат
॥हेतवः॥ (hetavas) m pl nom причины
॥प्रत्ययाः॥ (pratyayāḥ) m pl nom условия
॥स्युः॥ (syus) √as opt 3rd pl были бы
॥अहेतुप्रत्ययैः॥  (a-hetu-pratyayais) с не причинами и условиями
॥समाः॥ (samās) m sg pl  подобные

Если плод не существует в совокупности причины и условий, (то) причины и условия были бы подобны не причинам и не условиям.

हेतुकं फलस्य दत्त्वा यदि हेतुर्निरुध्यते।
यद्दत्तं यन्निरुद्धं च हेतोरात्मद्वयं भवेत्॥५॥
(Śloka Ra-vipulā)
− ‿ − ‿ ¦ − ‿ − − ¦¦ ‿ ‿ − − ¦ ‿ − ‿
hetukam phalasya dattvā yadi hetus nirudhyate |
− − − − ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ − − − − ¦ ‿ − ‿ −
yat dattam yat niruddham ca hetos ātma-dvayam bhavet ||20.5||

॥हेतुकम्॥ (hetukam) m sg acc причину
॥फलस्य॥ (phalasya) n sg gen у результата
॥दत्त्वा॥ (dattvā) ger дав
॥यदि॥ (yadi) если
॥हेतुः॥ (hetus) m sg nom причина
॥निरुध्यते॥(nirudhyate ) √rudh pres 3rd sg прекращается
॥यत्॥ (yat) которое
॥दत्तम्॥ (dattam) √dā pp n sg nom данное
॥निरुद्धम्॥ (niruddham) pp n sg nom прекращённое
॥च॥ (ca) и
॥हेतोः॥ (hetos)  hetu m sg gen у причины
॥आत्मद्वयम्॥ (ātma-dvayam) пара сущностей
॥भवेत्॥ (bhavet) √bhū opt 3rd sg был бы

Если причина, дав причину результата, прекращается, (тогда) у причины была бы пара сущностей, которая дана и которая прекращена.

हेतुं फलस्यादत्त्वा च यदि हेतुर्निरुध्यते।
हेतौ निरुद्धे जातं तत्फलमाहेतुकं भवेत्॥६॥
(Śloka Ma-vipulā)
− − ‿ − ¦ −, − − ‿ ¦¦ ‿ ‿ − − ¦ ‿ − ‿
hetum phalasya adattvā ca yadi hetus nirudhyate |
− − ‿ − ¦ −, − − − ¦¦ ‿ ‿ − − ¦ ‿ − ‿
hetau niruddhe jātam tat phalam āhetukam bhavet ||20.6||

॥हेतुकम्॥ (hetukam) m sg acc причину
॥फलस्य॥ (phalasya) n sg gen у результата
॥अदत्त्वा॥ (adattvā) ger не дав
॥यदि॥ (yadi) если
॥हेतुः॥ (hetus) m sg nom причина
॥निरुध्यते॥(nirudhyate ) √rudh pres 3rd sg прекращается
॥हेतौ॥ (hetau) m sg loc в причине
॥निरुद्धे॥  (niruddhe) pp m sg loc в прекращенном
॥जातम्॥ (jātam) pp n рожденный
॥तत्॥ (tat) тот
॥आहेतुकम्॥ (āhetukam) from ahetu(ka), vṛddhi deriv. n sg nom беспричинное
॥भवेत्॥ (bhavet) √bhū opt 3rd sg был бы

И если причина, не дав причину результата прекращается, (то) тот результат был бы беспричинный, будучи рождённым, когда причина (уже) прекратилась.

फलं सहैव सामग्र्या यदि प्रादुर्भवेत्पुनः।
एककालौ प्रसज्येते जनको यश्च जन्यते॥७॥
(Śloka Pathyā)
‿ − ‿ − ¦ ‿ − − − ¦¦ ‿ − − − ¦ ‿ − ‿
phalam saha eva sāmagryā yadi prādurbhavet punar |
− ‿ − − ¦ ‿ − − − ¦¦ ‿ ‿ − − ¦ ‿ − ‿
eka-kālau prasajyete janakas yas ca janyate ||20.7||

॥फलम्॥ (phalam) n sg nom результат
॥सह॥ (saha) вместе
॥एव॥ (eva) же
॥सामग्र्या ॥ (sāmagryā) f sg inst совокупностью
॥यदि॥(yadi) если
॥प्रादुर्॥ (prādur) adv в поле зрения
भवेत्॥ (bhavet) opt 3rd sg стал  бы
॥पुनः॥(punar) с другой стороны
॥एककालौ॥ (eka-kālau) m sg loc в одно время
॥प्रसज्येते॥ (prasajyete) √sañj/saj pass 3rd du m следуют
॥जनकः॥ (janakas) m sg nom творец
॥यः॥ (yas) который
॥च॥ (ca) и
॥जन्यते॥ (janyate) pass 3rd sg рождается

С другой стороны, если бы результат стал бы в поле зрения (проявился бы) вместе с совокупностью, следуют, творец и который рождается одновременно.

पूर्वमेव च सामग्र्याः फलं प्रादुर्भवेद्यदि।
हेतुप्रत्ययनिर्मुक्तं फलमाहेतुकं भवेत्॥८॥
(Śloka Pathyā)
− ‿ − ‿ ¦ ‿ − − − ¦¦ ‿ − − − ¦ ‿ − ‿
pūrvam eva ca sāmagryās phalam prādurbhavet yadi |
− − − ‿ ¦ ‿ − − − ¦¦ ‿ ‿ − − ¦ ‿ − ‿
hetu-pratyaya-nirmuktam phalam āhetukaṃ bhavet ||20.8||

॥पूर्वम्॥(pūrvam) прежде
॥एव॥ (eva) же
॥च॥ (ca) и
॥सामग्र्याः॥ (sāmagryās) f sg abl от совокупности
॥फलम्॥ (phalam) n sg nom результат
॥प्रादुर्भवेत्॥ (prādurbhavet) opt 3rd sg проявился бы, показался бы
॥यदि ॥(yadi) если
॥हेतुप्रत्ययनिर्मुक्तम् ॥ (hetu-pratyaya-nirmuktam) свободное от причин и условий
॥आहेतुकम्॥ (āhetukam) from ahetu(ka), vṛddhi deriv. n sg nom беспричинное
॥भवेत्॥ (bhavet) √bhū opt 3rd sg был бы

И если бы результат проявился бы прежде совокупности, (то) свободный от причины и условий, результат был бы беспричинный.

निरुद्धे चेत्फलं हेतौ हेतोः संक्रमणं भवेत्।
पूर्वजातस्य हेतोश्च पुनर्जन्म प्रसज्यते॥९॥
(Śloka Pathyā)
‿ − − − ¦ ‿ − − − ¦¦ − − − ‿ ¦ ‿ − ‿
niruddhe ced phalam hetau hetos saṃkramaṇam bhavet |
− ‿ − − ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ ‿ − − − ¦ ‿ − ‿
pūrva-jātasya hetos ca punar-janma prasajyate ||20.9||

॥निरुद्धे॥  (niruddhe) pp m sg loc в прекращенном
॥चेद्॥ (ced) если
॥फलम्॥(phalam) n sg nom результат
॥हेतौ॥ (hetau) m sg loc в причине
॥हेतोः॥ (hetos)  hetu m sg gen у причины
॥संक्रमणम्॥ (saṃkramaṇam) n sg nom переход
॥भवेत्॥ (bhavet) √bhū opt 3rd sg был бы
॥पूर्वजातस्य॥ (pūrva-jātasya) jāta pp adj gen у прежде рожденного
॥च॥ (ca) и
॥पुनर्जन्म॥ (punar-janma) n sg nom  повторное рождение
॥प्रसज्यते॥ (prasajyate) √sañj/saj pass 3rd sg  следует

Если когда причина прекращена, результат был бы переходом (в него) причины, следует повторное рождение прежде рожденной причины.

जनयेत्फलमुत्पन्नं निरुद्धोऽस्तंगतः कथम्।
तिष्ठन्नपि कथं हेतुः फलेन जनयेद्वृतः॥१०॥
(Śloka Pathyā)
‿ ‿ − ‿ ¦ ‿ − − − ¦¦ ‿ − − − ¦ ‿ − ‿
janayet phalam utpannam niruddhas astaṃ gatas katham |
− − ‿ ‿ ¦ ‿ − − − ¦¦ ‿ − ‿ ‿ ¦ ‿ − ‿
tiṣṭhan api katham hetus phalena janayet vṛtas ||20.10||

॥जनयेत्॥ (janayet) √jan caus opt 3rd sg приводил бы к рождению
॥फलम्॥ (phalam) n sg nom результат
॥उत्पन्नम्॥ (utpannam) √pad pp adj n sg acc рожденное
॥निरुद्धः॥ (niruddhas) √rudh pp adj m sg nom прекращенный
॥अस्तम्॥ (astam) m sg acc дом
॥गतः॥(gatas) pp adj m sg nom ушедший
॥अस्तंगतः॥ (astaṃgatas) pp adj m sg nom – дословно – ушедший домой, здесь –
исчезнувший
॥कथम्॥ (katham) как
॥तिष्ठन्॥ (tiṣṭhan) pap adj m sg nom остающийся (здесь – не исчезнувший, не меняющийся,
постоянный)
॥अपि॥ (api) также
॥हेतुः॥ (hetus) m sg nom причина
॥फलेन॥  (phalena) n sg inst результатом
॥ वृतः॥ (vṛtas) pp наполненный (заключающий в себе)

Как прекращенная (и) исчезнувшая (причина) приводила бы к рождению рожденного плода? Также, как остающаяся причина, наполненная плодом (заключающая в себе плод), приводила бы к рождению?

अथावृतः फलेनासौ कतमज्जनयेत्फलम्।
न ह्यदृष्ट्वा च दृष्ट्वा च हेतुर्जनयते फलम्॥११॥
(Śloka Pathyā)
‿ − ‿ − ¦ ‿ − − − ¦¦ ‿ ‿ − ‿ ¦ ‿ − ‿
atha avṛtas phalena asau katamat janayet phalam |
− ‿ − − ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ − − ‿ ‿ ¦ ‿ − ‿
na hi adṛṣṭvā ca dṛṣṭvā ca hetus janayate phalam ||20.11||

॥अथ॥ (atha) и далее
॥अवृतः॥ (avṛtas) не наполненный (не заключающий в себе)
॥फलेन॥  (phalena) n sg inst результатом
॥असौ॥  (asau) тот
॥कतमत्॥ (katamat) который из многих
॥जनयेत्॥ (janayet) √jan caus opt 3rd sg приводил бы к рождению
॥फलम्॥(phalam) n sg nom результат
॥न॥ (na) не
॥हि॥(hi) ведь
॥अदृष्ट्वा॥ (adṛṣṭvā) не видя
॥च॥ (ca) и
॥दृष्ट्वा॥ (dṛṣṭvā)  видя
॥हेतुः॥ (hetus) m sg nom причина
॥जनयते॥ (janayate) √jan caus pres 3rd sg приводит к рождению

И далее, (если) та (причина) не наполненная плодом (не заключающая в себе плод), она приводила бы к рождению  какого плода? Ведь причина не приводит к рождению ни видя ни не видя (своего плода).

नातीतस्य ह्यतीतेन फलस्य सह हेतुना।
नाजातेन न जातेन संगतिर्जातु विद्यते॥१२॥
(Śloka Pathyā)
− − − − ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ ‿ − ‿ ‿ ¦ ‿ − ‿
na atītasya hi atītena phalasya saha hetunā |
− − − ‿ ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ − ‿ − − ¦ ‿ − ‿
na ajātena na jātena saṃgatis jātu vidyate ||20.12||

॥न॥ (na) не
॥अतीतस्य॥ (atītasya) pp adj n sg gen у прошлого
॥हि॥(hi) ведь
॥अतीतेन॥ (atītena) pp adj n sg inst прошлым
॥फलस्य॥ (phalasya) n sg gen у результата
॥सह॥ (saha ) вместе
॥हेतुना॥ (hetunā) m sg inst причиной
॥अजातेन॥ (ajātena) pp adj m sg inst нерожденным
॥जातेन॥ (jātena) pp adj m sg inst рожденным
॥संगतिः॥ (saṃgatis) f sg nom встреча
॥जातु॥ (jātu) совсем
॥विद्यते॥ (vidyate) pass существует

Ведь совсем не существует встречи прошлого плода ни с прошлой причиной, ни с нерожденной, ни с рожденной. 

न जातस्य ह्यजातेन फलस्य सह हेतुना।
नातीतेन न जातेन संगतिर्जातु विद्यते॥१३॥
(Śloka Pathyā)
‿ − − − ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ ‿ − ‿ ‿ ¦ ‿ − ‿
na jātasya hi ajātena phalasya saha hetunā |
− − − ‿ ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ − ‿ − − ¦ ‿ − ‿
na atītena na jātena saṃgatis jātu vidyate ||20.13||

॥न॥ (na) не
॥जातस्य॥ (jātasya) pp adj m gen у рожденного
॥हि॥(hi) ведь
॥अजातेन॥  (ajātena) pp adj m inst нерожденным
॥फलस्य॥ (phalasya) n sg gen у результата
॥सह॥ (saha ) вместе
॥हेतुना॥ (hetunā) m sg inst причиной
॥अतीतेन॥ (atītena) pp adj n sg inst прошлым
॥संगतिः॥ (saṃgatis) f sg nom встреча
॥जातु॥ (jātu) совсем
॥विद्यते॥ (vidyate) pass существует

Ведь совсем не существует встречи рожденного плода ни с нерожденной причиной, ни с прошлой, ни с рожденной.

नाजातस्य हि जातेन फलस्य सह हेतुना।
नाजातेन न नष्टेन संगतिर्जातु विद्यते॥१४॥

(Śloka Pathyā)
− − − ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ ‿ − ‿ ‿ ¦ ‿ − ‿
na ajātasya hi jātena phalasya saha hetunā |
− − − ‿ ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ − ‿ − − ¦ ‿ − ‿
na ajātena na naṣṭena saṃgatis jātu vidyate ||20.14||

॥न॥ (na) не
॥जातस्य॥ (jātasya) pp adj m gen у рожденного
॥हि॥(hi) ведь
॥अजातेन॥  (ajātena) pp adj m inst нерожденным
॥फलस्य॥ (phalasya) n sg gen у результата
॥सह॥ (saha ) вместе
॥हेतुना॥ (hetunā) m sg inst причиной
॥अजातेन॥  (ajātena) pp adj m inst нерожденным
॥नष्टेन॥ (naṣṭena) √naś pp adj m inst с исчезнувшим
॥संगतिः॥ (saṃgatis) f sg nom встреча
॥जातु॥ (jātu) совсем
॥विद्यते॥ (vidyate) pass существует

Ведь совсем не существует встречи не рожденного плода ни с рожденной причиной,  ни с не рожденной, ни с исчезнувшей (прошедшой).

असत्यां संगतौ हेतुः कथं जनयते फलम्।
सत्यां वा संगतौ हेतुः कथं जनयते फलम्॥१५॥

(Śloka Pathyā)
‿ − − − ¦ ‿ − − − ¦¦ ‿ − ‿ ‿ ¦ ‿ − ‿
asatyām saṃgatau hetus katham janayate phalam |
− − − − ¦ ‿ − − − ¦¦ ‿ − ‿ ‿ ¦ ‿ − ‿
satyām vā saṃgatau hetus katham janayate phalam ||20.15||

॥असत्याम्॥ (asatyām) √as pap f sg loc в несуществующей
॥संगतौ॥ (saṃgatau) f sg loc во встрече
॥हेतुः॥ (hetus) m sg nom причина
॥कथम्॥ (katham) как
॥जनयते॥ (janayate) √jan caus pres 3rd sg приводит к рождению
॥फलम्॥(phalam) n sg nom/acc результат
॥सत्याम्॥ (satyām) √as pap f sg loc в существующей
॥वा॥ (vā) или

Как причина приводит к рождению плода в отсутствии встречи? Как причина приводит к рождению плода при наличии встречи?

हेतुः फलेन शून्यश्चेत्कथं जनयते फलम्।
हेतुः फलेनाशून्यश्चेत्कथं जनयते फलम्॥१६॥

(Śloka Ma-vipulā)
− − ‿ − ¦ ‿ − − − ¦¦ ‿ − ‿ ‿ ¦ ‿ − ‿
hetuḥ phalena śūnyas ced katham janayate phalam |
− − ‿ − ¦ −, − − − ¦¦ ‿ − ‿ ‿ ¦ ‿ − ‿
hetus phalena aśūnyas ced katham janayate phalam ||20.16||

॥हेतुः॥ (hetus) m sg nom причина
॥फलेन॥  (phalena) n sg inst результатом
॥शून्यः॥ (śūnyas) adj m sg nom пустой
॥चेत्॥ (cet) если
॥कथम्॥ (katham) как
॥जनयते॥ (janayate) √jan caus pres 3rd sg приводит к рождению
॥फलम्॥(phalam) n sg nom/acc результат
॥अशून्यः॥ (aśūnyas) adj m sg nom не пустой

Как причина плодом пустая приводит к рождению плода? Как причин плодом не пустая приводит к рождению плода?

फलं नोत्पत्स्यतेऽशून्यमशून्यं न निरोत्स्यते।
अनिरुद्धमनुत्पन्नमशून्यं तद्भविष्यति॥१७॥

(Śloka Pathyā)
‿ − − − ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ ‿ − − ‿ ¦ ‿ − ‿
phalam na utpatsyate aśūnyam aśūnyam na nirotsyate |
‿ ‿ − ‿ ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ ‿ − − − ¦ ‿ − ‿
aniruddham anutpannam aśūnyam tat bhaviṣyati ||20.17||

॥फलम्॥(phalam) n sg nom/acc результат
॥न॥ (na) не
॥उत्पत्स्यते॥ (utpatsyate) ud-√pad fut 3rd sg родится
॥अशून्यम्॥(aśūnyam) adj n sg nom не пустое
॥निरोत्स्यते॥ (nirotsyate) nis-√rudh fut 3rd sg прекратится
॥अनिरुद्धम्॥ (
aniruddham) pp adj n sg nom не прекращенное
॥अनुत्पन्नम्॥ (anutpannam) pp adj n sg nom не рожденное
॥तत्॥ (tat) то
॥भविष्यति॥ (bhaviṣyati) fut 3rd sg будет

Не пустой плод не родится, не пустой (плод) не прекратится. То (что) не пустое, будет не прекращенное (и) не рожденное.

कथमुत्पत्स्यते शून्यं कथं शून्यं निरोत्स्यते।
शून्यमप्यनिरुद्धं तदनुत्पन्नं प्रसज्यते॥१८॥

(Śloka Pathyā)
‿ ‿ − − ¦ ‿ − − − ¦¦ ‿ − − − ¦ ‿ − ‿
katham utpatsyate śūnyam katham śūnyam nirotsyate |
− ‿ − ‿ ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ ‿ − − − ¦ ‿ − ‿
śūnyam api aniruddham tat anutpannam prasajyate ||20.18||

॥कथम्॥ (katham) как
॥उत्पत्स्यते॥ (utpatsyate) ud-√pad fut 3rd sg родится
॥शून्यम्॥(śūnyam) adj n sg nom  пустое
॥निरोत्स्यते॥ (nirotsyate) nis-√rudh fut 3rd sg прекратится
॥अपि॥ (api) также
॥अनिरुद्धम्॥ (aniruddham) pp adj n sg nom не прекращенное
॥तत्॥ (tat) то
॥अनुत्पन्नम्॥ (anutpannam) pp adj n sg nom не рожденное
॥प्रसज्यते॥ (prasajyate) √sañj/saj pass 3rd sg следует

Как пустое родится, как пустое прекратится? Также следует, то (что) пустое не прекращенное (и) не рожденное.

हेतोः फलस्य चैकत्वं न हि जातूपपद्यते।
हेतोः फलस्य चान्यत्वं न हि जातूपपद्यते॥१९॥

(Śloka Pathyā)
− − ‿ − ¦ ‿ − − − ¦¦ ‿ ‿ − − ¦ ‿ − ‿
hetos phalasya ca ekatvam na hi jātu upapadyate |
− − ‿ − ¦ ‿ − − − ¦¦ ‿ ‿ − − ¦ ‿ − ‿
hetos phalasya ca anyatvam na hi jātu upapadyate ||20.19||

॥हेतोः॥ (hetos)  hetu m sg gen у причины
॥फलस्य॥ (phalasya) n sg gen у результата
॥च॥ (ca) и
॥एकत्वम्॥  (ekatvam) n sg nom идентичность
॥न॥ (na) не
॥हि॥(hi) ведь
॥जातु॥ (jātu) совсем
॥उपपद्यते॥ (upapadyate) upa√pad pres 3rd sg возникает
॥अन्यत्वम्॥ (
anyatvam) инаковость

Ведь совсем не возникает идентичность у причины и плода. Ведь совсем не возникает инаковость у причины и плода.

एकत्वे फलहेत्वोः स्यादैक्यं जनकजन्ययोः।
पृथक्त्वे फलहेत्वोः स्यात्तुल्यो हेतुरहेतुना॥२०॥

(Śloka Pathyā)
− − − ‿ ¦ ‿ − − − ¦¦ − − ‿ ‿ ¦ ‿ − ‿
ekatve phala-hetvos syāt aikyam janaka-janyayos |
‿ − − ‿ ¦ ‿ − − − ¦¦ − − − ‿ ¦ ‿ − ‿
pṛthaktve phala-hetvos syāt tulyas hetus ahetunā ||20.20||

॥एकत्वे ॥(ekatve) n sg loc в идентичности
॥फलहेत्वोः॥ (phala-hetvos) m du gen у плода и причины
॥स्यात्॥(syāt) opt 3rd sg был бы
॥ऐक्यम्॥ (aikyam)  n sg nom единство
॥जनकजन्ययोः॥ (janaka-janyayos) m fpp m du gen у творца и того что должно будет быть сотворено
॥पृथक्त्वे॥ (pṛthaktve) n sg loc в обособленности
॥तुल्यः॥ (tulyas) adj ffp m sg nom равнозначный
॥हेतुः॥ (hetus) m sg nom причина
॥अहेतुना॥ (ahetunā) m sg inst не-причиной

При идентичности плода и причины было бы единство творца и того что должно будет быть сотворено. При обособленности плода и причины, причина и не-причина была бы равнозначной.

फलं स्वभावसद्भूतं किं हेतुर्जनयिष्यति।
फलं स्वभावासद्भूतं किं हेतुर्जनयिष्यति॥२१॥

(Śloka Ma-vipulā)
‿ − ‿ − ¦ ‿ − − − ¦¦ − − − ‿ ¦ ‿ − ‿ −
phalam svabhāva-sad-bhūtam  kim hetus janayiṣyati |
‿ − ‿ − ¦ −, − − − ¦¦ − − − ‿ ¦ ‿ − ‿
phalam svabhāva-asad-bhūtam kim hetus janayiṣyati ||20.21||

॥फलम्॥(phalam) n sg nom/acc результат
॥स्वभावसद्भूतम्॥ (svabhāva-sad-bhūtam ) n sg nom истинно самосущее
॥किम्॥ (kim) что, какой
॥हेतुः॥ (hetus) m sg nom причина
॥जनयिष्यति॥ (janayiṣyati) √jan fut 3rd sg родит
॥स्वभावासद्भूतम्॥(
svabhāva-asad-bhūtam ) n sg nom не истинно самосущее

Какой истинно самосущий плод родит причина?
Какой не истинно самосущий плод родит причина?

न चाजनयमानस्य हेतुत्वमुपपद्यते।
हेतुत्वानुपपत्तौ च फलं कस्य भविष्यति॥२२॥

(Śloka Pathyā)
‿ − ‿ ‿ ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ − − ‿ ‿ ¦ ‿ − ‿
na ca ajanayamānasya hetutvam upapadyate |
− − − ‿ ¦ ‿ − − ‿ ¦¦ ‿ − − ‿ ¦ ‿ − ‿
hetutva-anupapattau ca phalam kasya bhaviṣyati ||20.22||

॥न॥ (na) не
॥च॥ (ca) и
॥अजनयमानस्य॥ (ajanayamānasya) √jan caus ppp (present passive participle) adj n sg gen у не приводящего к рождению
॥हेतुत्वम्॥ (hetutvam) n sg nom причинность
॥उपपद्यते॥ (upapadyate) upa√pad pres 3rd sg возникает
॥हेतुत्वानुपपत्तौ॥ (
hetutva-anupapattau) upapatti f sg loc в невозможности причинности
॥फलम्॥(phalam) n sg nom/acc результат
॥कस्य॥ (kasya) m sg gen у кого
॥भविष्यति॥ (bhaviṣyati) fut 3rd sg будет

И причинность у не приводящего к рождению не возникает. Когда причинность невозможна, чей (какой причины) будет плод?

न च प्रत्ययहेतूनामियमात्मानमात्मना।
या सामग्री जनयते सा कथं जनयेत्फलम्॥२३॥

(Śloka Na-vipulā)
‿ − − ‿ ¦ ‿ − − − ¦¦ ‿ ‿ − − ¦ ‿ − ‿
na ca pratyaya-hetūnām iyam ātmānam ātmanā |
− − − − ¦ ‿ ‿ ‿ − ¦¦ − ‿ − ‿ ¦ ‿ − ‿ −
yā sāmagrī janayate sā katham janayet phalam ||20.23||

॥न॥ (na) не
॥च॥ (ca) и
॥प्रत्ययहेतूनाम्॥ (pratyaya-hetūnām) m pl gen у условий и причин
॥इयम्॥ (iyam) f sg nom эта
॥आत्मानम्॥ (ātmānam) m sg acc себя
॥आत्मना॥ (ātmanā) m sg inst собою
॥या॥ (
yā) которая
॥सामग्री॥ (sāmagrī) f sg nom совокупность
॥जनयते॥ (janayate) √jan caus pres 3rd sg приводит к рождению
॥सा॥ (sā) она
॥कथम्॥ (katham) как
॥जनयेत्॥ (janayet) √jan caus opt 3rd sg приводил бы к рождению
॥फलम्॥(phalam) n sg nom/acc результат

И как та совокупность условий и причин, которая не порождает себя собою, породила бы плод?

न सामग्रीकृतं फलं नासामग्रीकृतं फलम्।
अस्ति प्रत्ययसामग्री कुत एव फलं विना॥२४॥

(Śloka Pathyā)
‿ − − − ¦ ‿ − ‿ − ¦¦ − − − − ¦ ‿ − ‿
na sāmagrī-kṛtam phalam na asāmagrī-kṛtam phalam |
− − − ‿ ¦ ‿ − − − ¦¦ ‿ ‿ − ‿ ¦ ‿ − ‿
asti pratyaya-sāmagrī kutas eva phalam vinā ||20.24||

॥न॥ (na) не
॥सामग्रीकृतम्॥ (sāmagrī-kṛtam) сделанное совокупностью
॥फलम्॥(phalam) n sg nom/acc результат
॥असामग्रीकृतम्॥ (asāmagrī-kṛtam) не сделанное совокупностью
॥अस्ति॥ (asti) pres 3rd sg есть
॥प्रत्ययसामग्री॥ (pratyaya-sāmagrī) совокупность условий
॥कुतः॥ (kutas) откуда
॥एव॥ (eva) же
॥विना॥ (vinā) без

Нет плода, сделанного совокупностью, нет плода, не сделанного совокупностью. Без плода, с чего же существует совокупность условий?